Je kent het wel. Je wilt die ene specifieke film uit je jeugd aan je kinderen laten zien. Je zoekt op Netflix. Verdwenen. Disney+ dan? Ook niet. Uiteindelijk vind je hem op een dienst waar je net geen abonnement op hebt, of hij is nergens meer te streamen omdat de licentierechten weer eens in een kluis zijn verdwenen.
Tegelijkertijd stijgen de prijzen van streamingdiensten vrijwel elk jaar, terwijl het aanbod steeds verder versnippert. Waar je vroeger met één abonnement klaar was, heb je er nu drie of vier nodig. “Dan koop ik de dvd wel,” denk je als praktische techliefhebber. Alleen ligt het filmschap al jaren niet meer in de elektronicawinkel en een nieuwe, degelijke Blu ray speler is nauwelijks nog te vinden.
Wat blijft er over voor de consument die gewoon films wil kijken, zonder afhankelijk te zijn van wispelturige licenties en steeds hogere maandlasten?
Van bezit naar toegang
Het is sluipenderwijs gegaan. De verschuiving van eigendom naar bruikleen. In het tijdperk van videobanden, dvd’s en Blu rays was de afspraak simpel. Je betaalde eenmalig en kreeg een fysiek product. Dat product was van jou. Je kon het uitlenen, verkopen of dertig jaar op de plank laten staan om het later opnieuw te bekijken. Jij bepaalde wanneer en hoe.
Vandaag de dag kopen we vooral gemak. De industrie noemt het een service, maar in de praktijk koop je tijdelijke toegang. Je bezit de film niet. Je huurt het recht om ernaar te kijken zolang je betaalt en zolang de streamingdienst de rechten bezit.
Dat verschil is fundamenteel. Eigendom betekent zeggenschap. Toegang betekent afhankelijkheid. En die voorwaarden veranderen structureel in het nadeel van de kijker.
De juridische paradox en de systeemfout
Hier wordt het voor techliefhebbers pas echt frustrerend. Nederland kent namelijk het thuiskopierecht. De wet staat toe dat je voor eigen oefening, studie of gebruik een kopie maakt van auteursrechtelijk beschermd werk. Daarom betalen we thuiskopieheffing bij de aanschaf van smartphones, tablets en harde schijven. Die heffing is bedoeld als compensatie voor makers.
Maar daar wringt het.
Dezelfde Auteurswet verbiedt het omzeilen van doeltreffende technische voorzieningen zoals DRM. Vrijwel elke commerciële dvd, Blu ray of 4K schijf is voorzien van kopieerbeveiliging.
Het resultaat is een juridische kronkel:
De wet zegt dat je een privékopie mag maken.
De industrie plaatst een digitaal slot.
De wet verbiedt vervolgens het verwijderen van dat slot.
In de praktijk betaal je dus twee keer. Eén keer voor de film en één keer via de thuiskopieheffing. Maar het recht waarvoor je betaalt is technisch onmogelijk gemaakt zonder de wet te overtreden. Dat is geen slimme marktwerking. Dat is een systeemfout.
Een volledig scheef machtsevenwicht
DRM wordt vaak verdedigd als bescherming tegen piraterij. Maar piraten omzeilen die beveiliging moeiteloos. De enige die er daadwerkelijk last van heeft, is de betalende consument die zijn legaal gekochte film wil digitaliseren voor persoonlijk gebruik, bijvoorbeeld op een eigen mediaserver.
In de huidige praktijk beschermt DRM vooral uitgevers en platforms. Zij bepalen de prijs, de beschikbaarheid en de voorwaarden. Verdwijnt een platform of verandert een licentie, dan verdwijnt ook jouw toegang. Recente voorbeelden laten zien dat zelfs eerder aangekochte digitale content zomaar kan worden ingetrokken.
De gevolgen zijn duidelijk:
Je bouwt geen archief meer op.
Je hebt geen zekerheid over beschikbaarheid.
Je hebt geen echt alternatief buiten de ecosystemen van grote platforms.
Streamen als verplichting
We bewegen richting feitelijke marktdwang. Wie geen snel internet heeft, de maandelijkse kosten niet kan of wil dragen, of waarde hecht aan privacy, valt buiten de boot.
Wie als tegenreactie kiest voor een fysieke collectie, loopt juridisch en praktisch vast. Afspeelhardware verdwijnt. Format shifting naar moderne bestandsformaten mag officieel niet. Het resultaat is dat eigendom langzaam wordt uitgefaseerd.
De impliciete boodschap is helder: je mag kijken, maar alleen op onze manier en zolang je blijft betalen.
Waarom dit een Europees vraagstuk is
Dit probleem is niet nationaal op te lossen. Auteursrecht en DRM zijn grotendeels Europees vastgelegd. Tegelijkertijd sluit deze discussie perfect aan bij actuele Europese thema’s zoals digitale autonomie en consumentenbescherming.
De Europese Unie zet in op het recht om apparaten te repareren en zelf te beheren. Als een consument zijn hardware mag herstellen en aanpassen, waarom mag hij zijn legaal verkregen media dan niet migreren van een verouderde drager naar een moderne opslagvorm? Het principe is identiek.
Wat een redelijke herziening zou zijn
Dit pleidooi vraagt niet om het legaliseren van massale verspreiding. Het vraagt om een realistische update van de wet.
Een paar logische opties:
Sta format shifting toe wanneer het uitsluitend gaat om een privékopie van rechtmatig verkregen media.
Verplicht rechthebbenden om een DRM vrije kopie beschikbaar te stellen of maak het legaal om die zelf te creëren.
Of schaf de thuiskopieheffing af zolang kopiëren feitelijk onmogelijk blijft.
Conclusie: cultuur moet toegankelijk blijven
Dit gaat niet over gratis films. Het gaat over toegang tot cultuur en het behoud van media-erfgoed. Het gaat over het recht om te blijven kijken naar iets waarvoor je al hebt betaald, zonder levenslange huurconstructies.
Technologie zou vrijheid moeten vergroten. Een wet die consumenten vastzet in abonnementen en eigendom onmogelijk maakt, beschermt geen cultuur. Ze sluit haar op.
Geef een reactie